Varant nedir?

Yatırımcısına pay senedi, altın, petrol gibi bir dayanak varlığı, belirli bir tarihte, belirli bir fiyattan alma veya satma hakkı veren bir menkul kıymetleştirilmiş opsiyondur. Varant, yatırımcısına hem düşen hem de yükselen piyasalarda kaldıraçlı yatırım yapma imkanı sağlarken bir yükümlülük getirmez.

Varantların opsiyonlardan farkı nedir?

Opsiyonlar iki taraf arasında yapılmış sözleşmelerdir. Varantlar ise menkul kıymet niteliğindeki bir finansal üründür. Varantlarda sadece ihraççı kurumlar tarafından ihraç edilir. Bu sebeple, yatırımcılar kısa pozisyona geçememektedir. Dolayısıyla yatırımcılar için opsiyonlarda olduğu gibi teminatlandırma yoktur.

Dayanak varlık nedir?

Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye dayalı olarak çıkartılır. Varantların alım ya da satım hakkı verdiği bu tür finansal araçlar dayanak varlık olarak adlandırılır.

Günümüzde Borsa İstanbul'da hangi dayanak varlıklar üzerine varantlar işlem görmektedir?

Endeks varantlarında BIST30 endeksinin yanı sıra DAX, S&P500, NASDAQ, Dow Jones, Eurostoxx 50, FTSE 100 ve Nikkei 225 endekslerine dayalı  varantlar işlem görmektedir. Ek olarak, BIST 30 endeksi içindeki paylara dayalı olarak ihraç edilen varantlar da mevcuttur. . Şu anda piyasada AKBNK, ARCLK, EKGYO, EREGL, GARAN, HALKB, ISCTR, KCHOL, KRDMD, PETKM, PGSUS, SAHOL, SISE, TCELL, THYAO, TOASO, TTKOM, TUPRS, VAKBN ve YKBNK payları üzerine Deutsche bank varant ihraç etmektedir.

Döviz varantları Dolar/TL, Eur/TL ve Euro/Dolar döviz çiftlerine dayalı varantlardır. Deutsche Bank X-markets döviz varantları küçük bir sermayeyi riske atarak dövizdeki beklentilere kaldıraçlı yatırım yapmak amacıyla kullanılabileceği gibi, döviz riski yönetimi içinde kullanılabilir.

Brent petrol, ons altın ve ons gümüşe dayalı Deutsche Bank’ın ihraç ettiği emtia varantlarıdır. Yatırımcılar varantların kaldıraç özelliğini kullanarak hisse senedine yatırım yapar gibi hem yükselen hem de düşen piyasa beklentisine Borsa İstanbul’da bu dayanak varlıklarda işlem yapabilmektedir.

Alım ve satım varantları arasındaki fark nedir?

Alım varantı, yatırımcısına belirli bir tarihte ilgili dayanak varlığı belirli bir fiyattan alma hakkı verir. Yatırımcının alım yükümlüğü yoktur. Alım varantı, dayanak varlığın değerinin artmasını bekleyen yatırımcılar içindir.

Satım varantı ise yatırımcısına belirli bir tarihte ilgili dayanak varlığı belirli bir fiyattan satma hakkı verir. Yatırımcının satım yükümlüğü yoktur. Satım varantı, dayanak varlığın düşeceği beklentisinde olan yatırımcılar içindir.

Varantların fiyatları nasıl belirlenmektedir?

Varantların fiyatlamasında dünyada çapında kullanılan opsiyon fiyatlama modeli Black and Scholes kullanılmaktadır. Bu model varantın dayanak varlığının fiyatı, kullanım fiyatı, vadeye kalan gün sayısı, örtülü oynaklığı, temettü beklentisi, piyasa faiz oranı gibi değişkenleri kullanır. Eğer dayanak varlık Türk Lirası olarak işlem görmüyor ise ilgili döviz kuruda fiyatlamaya dahil olur.

Varant fiyatlarına hangi faktörler etki eder?

Varant fiyatına etki eden faktörler; dayanak varlık spot fiyatı, dayanak varlığın örtülü oynaklığı, faiz oranı, kullanım fiyatı, vadeye kalan gün sayısı ve temettü miktarıdır.

Kaldıraç nedir?

Kaldıraç, görece daha küçük bir sermaye ile büyük bir yatırım yapma imkanını ifade eder. Kaldıraç etkisi, dayanak varlıktaki küçük bir değişimin varantlarda çok daha büyük bir değer değişimine neden olur.

Varantların avantajları nelerdir?

Yükselen veya düşen piyasalarda yatırım imkanı: ALIM varantları yükselen piyasalara yatırım imkanı verirken, SATIM varantları düşen piyasalara yatırım imkanı verir.

Kaldıraçlı işlem: Kaldıraç özelliği sayesinde varantlar, küçük bir prim ile görece büyük yatırım yapma imkanı sağlar.

Limitli zarar, limitsiz kâr potansiyeli: Varantlar hak verirken, yükümlülük getirmez. Kâr, piyasa fiyatına bağlı olarak sınırsızken, zarar varantlara yapılan tüm yatırım ile sınırlıdır.

Teminatlandırma yok: Varant pozisyonu almak için teminat gerekmez.

Farklı dayanaklara Borsa İstanbul’dan erişim: Yurt içi endeks ve payların yanında DAX, S&P500, Dow Jones, Nikkei gibi uluslararası endekslere, Euro/Dolar, Euro/TL, Dolar/TL gibi döviz paritelerinden Brent Petrol, Ons Altın ve Ons Gümüş gibi kıymetli madenlere Borsa İstanbul’dan erişim imkanı sunar.

Düşük işlem komisyonu: Varantlar kaldıraçlı olmalarından ve prim üzerinden fiyatlanmaları nedeniyle yatırımcıların varant işlemleri sonrasında ödedikleri işlem komisyonu pay işlemlerine göre düşük işlem komisyonu doğurmaktadır.

Varantların dezavantajları ve riskleri nelerdir?

Varantlar belli bir vadeye sahiptirler, ömürleri sınırlıdır.

Varantlarda vade boyunca zaman değeri kaybı yaşanır. Vade boyunca zaman değeri kaybı yaşanır. Varantın vadesinin dolmasına bir gün daha yaklaşıldığında, diğer tüm değişkenler sabitken, varant fiyatının ne kadar düşeceğini teta değişkeni gösterir.

Kaldıraç çift yönlü çalışır. Kaldıraç etkisi nedeniyle varant alım işlemi yapmanın piyasada lehte çalışabileceği gibi aleyhte de çalışabileceği göz önünde tutulmalıdır.

Piyasada oluşacak fiyat hareketleri sonucunda varanta yatırılan paranın tümünün kaybedilme riski vardır.

Yatırımcılar varantlara yatırım yaptığında ihraççının karşı taraf riskini alır.

Varantlarda nasıl işlem yapılır?

 Varantlar Borsa İstanbul’da işlem görmektedir. Yatırımcı, kendi tercih ettiği bir aracı kuruluş veya banka üzerinden pay senedi işlemi yapar gibi varant alım/satım işlemi gerçekleştirebilir.

Varantlar Borsa İstanbul'da nasıl işlem görüyorlar? Bu ürünler için ayrı bir tahta mı açılıyor?

Varantlar menkul kıymet olarak ihraç edilip, pay seneti gibi Borsa İstanbul sürekli müzayede saatlerinde (10:00 – 13:00 / 14:00 – 18:00) alınıp satılabilir... Yatırımcılar, teminat yatırmadan doğrudan ürünü alıp satarak işlem yapabilir.

Her varant ayrı bir tahtada işlem görür. Her varantın beş (5) karakterden oluşan ayrı bir kodu vardır ve bu kodlar Borsa İstanbul tarafından belirlenir.

Varant işlemleri sürekli işlem yöntemiyle ve piyasa yapıcılık sistemiyle gerçekleştirilir. Piyasa yapıcı her bir varanta piyasaya yolladığı alış/satış kotasyonları ile varantlarda likidite sağlar.

Piyasa yapıcılığı nedir?

Piyasa yapıcılığı bir menkul kıymetin alınıp satılmasını kolaylaştırmak için bu menkul kıymete likidite sağlamak şeklinde tanımlanabilir. Piyasa yapıcı ilgili menkul kıymetle ilgili sürekli bir alış ve satış fiyatı sağlar. Böylece yatırımcılar likidite riski almadan varantlarda kolaylıkla alım/satım işlemi gerçekleştirebilir.

Yatırımcılar sadece piyasa yapıcıları üzerinden mi alıp satabilecekler?

Yatırımcılar serbestçe piyasadan işlemlerini gerçekleştirebilir. Piyasa yapıcıyla karşılaşmaları şart değildir. Ayrıca BISTECH sistemine geçişle birlikte piyasa yapıcıların kotasyonları bağlayıcılığını yitirmiştir. Bu nedenle piyasa yapıcının fiyat kotasyonları dışında da işlem geçebilir. Yatırımcıların işlem yaparken, piyasa yapıcının güncel fiyat kotasyonlarını takip etmesi beklenir.

Farklı ihraççıların aynı özellikte olan varantının farklı fiyatı olabilir mi?

Farklı ihraççıların ihraç ettiği varantların dayanak varlığı, kullanım fiyatı ve vadesi aynı olsa da fiyatları farklı olabilir. Bu durumun sebebi; ihraççıların dayanak varlıkta farklı örtülü oynaklık beklentilerine sahip olması veya o vade için faiz ve temettü beklentilerinin farklı olmasından kaynaklanabilmektedir.

Piyasa yapıcının kotasyon sağlamadığı durumlar var mıdır?

Evet bazı istisnai durumlarda piyasa yapıcı kotasyonlar sağlanmayabilir.

Varantın fiyatı 1 kuruşun altında ise varant değersiz sayılır ve bu varant için alış kotasyonu sağlanmayabilir.

Varantların ihracı belirli bir miktarda gerçekleşir. Serbest dolaşımında dolaşan varantlar bu sınıra geldiğinde veya ihraççı belirli risk limitlerine ulaştığında piyasa yapıcı ilgili varantlarda daha fazla satış işlemi gerçekleştiremeyebilir.  

Çok nadiren de olsa teknik aksaklıklarda kısa süreli kotasyon iletimlerinde kesiklik olabilir.

Yatırımcılar varant ürünlerine nasıl ulaşabilirler?

Varantlar Borsa İstanbul'da işlem görmektedir. Varantlar, yatırım bankaları ve aracı kuruluşlar vasıtasıyla tıpkı paylar gibi alınıp satılabilir.

Kimler varant yatırımı yapabilir?

Varantlara, bireysel ve kurumsal tüm yatırımcılar yatırıma açıktır.

Yatırımcılar birden fazla varanta yatırım yapabilir mi?

Elbette yapabilir. Varantlar pay benzeri ürünler olduğu için yatırımcılar tıpkı değişik paylara yatırım yapar gibi değişik varantlara da aynı anda yatırım yapabilecekler.

Varantların alım/satım makası neye göre belirlenir?

Varant alım/satım makası dayanak varlığın likiditesi ve volatilitesi ile ilgilidir. Dayanak varlıkta likiditenin düşük olması veya çok fazla volatiliteye maruz kalması sonucu varantlarda alım/satım kotasyonlarındaki makaslar değişebilir.

Zaman değeri kaybı (Teta) hesaplaması takvim günü mü, iş günü mü üzerinden yapılmaktadır?

Yurt içi endeks ve paylara dayalı varantlarla, yurt dışı endekslere dayalı varantlarda iş günü esasıyla fiyatlama yapılmaktadır. Bu nedenle ilgili dayanak varlığın tatil günlerinde zaman değeri kaybı (teta) yaşanmaz.

Ancak döviz, Brent Petrol ve kıymetli madenlere dayalı Deutsche Bank varantlarında takvim günü esasıyla fiyatlama yapılmaktadır. Bu nedenle tatil günlerinde de zaman değeri kaybı (teta) yaşanır.

Varantlarda vergilendirme nasıl?

Borsa İstanbul'da işlem gören yurtiçi pay ve pay endekslerini dayanak varlık olarak alan yatırım kuruluşu varantlarından elde edilen kazançlar için ödenecek stopaj oranının pay işlemleri ile aynı olacağı belirtilmektedir. BIST30 ve yurtiçi pay senedi varantlarından elde edilen kazançlardan %0 stopaj öngörülmüştür.

Ancak bu kapsamda olmayan aracı kuruluş varantlarının gelirleri genel hükümler çerçevesinde stopaja tabi tutulabilmektedir. Bu doğrultuda, ihraç edilen yurtdışı endekslere, emtialara ve döviz kurlarına dayalı aracı kuruluş varantları da genel hükümler çerçevesinde %10 stopaja tabi olabilir. Yatırımcıların bu konuda ilgili bilgiyi vergi danışmanlarından temin edebilirler.

Veri sağlayıcı kurumların sağladığı varant yüzdesel değişimi her zaman doğru mudur?

Veri sağlayıcılar, varant performanslarını en son işlem geçen fiyat üzerinden hesaplamaktadır. Varantın performansını değerlendirmek için en sağlıklısı piyasa yapıcının fiyat kotasyonlarındaki değişimi referans almaktır.

Yatırımcı kazanırken ihraççı para mı kaybediyor?

Hayır. İhraççılar pozisyonlarını riskten korunma işlemleri yaparak piyasada taraf olmamaya çalışırken yatırımcıya karşı pozisyon almazlar.

İhraççı bu işten nasıl gelir sağlıyor?

İhraççıyı bir döviz bürosuna benzetmek mümkündür. Nasıl ki döviz büroları alım-satım fiyatı arasındaki farktan gelir sağlıyorsa varantlarda benzer bir durum söz konusudur. Bununla birlikte ihraççı daha fazla gelir sağlamak adına alım-satım kotasyonları arasındaki farkı (makas) artırdığında bu yatırımcılara artık cazip gelmeyecek ve işlem hacmi belirgin bir şekilde düşecektir. Özetlemek gerekirse aslında ihraççı için ideal olan mümkün olduğu kadar fazla sayıda yatırımcının yatırım yapmasıdır.